De Helderse Courant in 1940

De Helderse Courant was in 1940 in het begin van de Koningstraat gevestigd, op nummer 78. De krant werd daar ook gedrukt. Later verhuisde de drukkerij naar Alkmaar en kwam in de leegstaande gebouwen de "Sociale Werkplaats". Hieronder is de kop van de krant te zien. Er werd nog door weinig mensen naar de krant gebeld, want op het telefoonnummer "50" waren maar twee lijnen:

Na de inval van de Duitsers in Nederland op 10 mei 1940 ging het leven gewoon door. Hoewel...
Vanwege de bombardementen waren veel mensen toch uit Den Helder vertrokken en van de schrik waren sommige winkels kennelijk dicht geweest. Maar in den Helder begon het dagelijkse leven van voor de Duitse inval toch weer terug te keren. Hoe het leven in de stad was, is terug te vinden in een aantal krantenberichten uit de periode van woensdag 3 juli 1940 t/m donderdag 11 juli. Deze oude kranten waren moeilijk te kopiëren omdat er 64 jaar oude vouwen in zaten en het papier was vergeeld en erg kwetsbaar geworden. 
Iedereen schreef toen nog in de oude spelling. Dat is iets wat meteen hierboven al opvalt: Heldersche Courant.

De krant mocht van de Duitsers verschijnen, maar het nieuws moest vriendelijk zijn voor de Duitsers, anders werd de krant verboden. Dat leverde soms vreemde berichten op. Als er nieuws was waar de Duitsers de hand in hadden gehad, werd dat weggelaten. Een voorbeeld is een bericht dat hier niet is opgenomen. Bij Hoboken (in de buurt van Rotterdam) werd een dijk met puin opgehoogd. Een mooie foto in de krant, maar verder niets... De krant vermeldde niet dat dat puin afkomstig was van het bombardement van Rotterdam, door de Duitsers. Verder kom je in de krant nogal eens de uitdrukking "abnormale omstandigheden" tegen. Iedereen weet dat de oorlog wordt bedoeld, maar dat wordt niet zo genoemd.
Bekijk onderstaande krantenberichtjes met in je achterhoofd hoe de situatie in de oorlogstijd was: geen kwaad woord over de Duitsers (want dat was gevaarlijk!) en de Engelsen waren de "vijand".

De krantenbezorgers waren nog een probleem:

Gelukkig was de fietsenmaker nog steeds open. De meeste mensen reden op de fiets, want auto's waren alleen voor de rijken. Tandarts Schreuder (een aardige tandarts, weet ik uit ervaring) ging ook onverschrokken door met het boren en trekken...

Het berichtje hieronder laat zien dat toch niet alle zaken geopend waren. De krant gaat zelfs een lijst publiceren van zaken die wel open zijn. Op die manier hoeven de Jutters niet voor niets naar een winkel te gaan:

De Engelsen, die de vijand van Duitsland waren, bombardeerden 's nachts de stad. In onze marinehaven lagen nu immers Duitse schepen. Die bombardementen waren natuurlijk heel erg voor Den Helder, maar door de Duitsers te treffen, probeerden de Engelsen een eind aan de oorlog te maken. Dat lukte uiteindelijk met hulp van o.a. Amerikanen en Canadezen in 1945. Het koste wel heel veel slachtoffers.
Om het de Engelse bommenwerpers lastig te maken, mocht er geen verlichting in Den Helder zijn. Als er straten of gebouwen verlicht waren, konden de Engelsen immers zien waar men de bommen moest gooien. De straatlantaarns waren uit, fietsen en auto's hadden speciale lampjes met een spleet, waarbij je amper iets kon zien. Gelukkig was het zomer. In de winter kon de verduistering een regelrechte ramp zijn. Veel mensen liepen bijvoorbeeld in een sloot of gracht, omdat je soms geen hand voor ogen kon zien.

Thee kwam uit landen die vaak koloniën van Engeland waren. Die aanvoer kwam dus stil te liggen in de oorlog. Maar Lindebloesem was een oplossing:

Waarschijnlijk door het verstoorde leven in de stad is het onderwijs stil komen te liggen. Hoe wist je dan dat je was overgegaan? Nou, daar had men een oplossing voor gevonden. Het Paasrapport maakte uit of je door kon gaan. Als het Paasrapport slecht was, bleef je zitten. Maar de vakantie was wel lekker lang en als ik het goed heb, was de zomer van 1940 lang niet slecht!
Dan de bommen... Niet alleen 's nachts werd er gebombardeerd. Ook overdag. Hieronder een bericht over bommen op Tuindorp. Als je meer wilt weten over de plaatsen waar bommen zijn gevallen, kijk dan op de bommenkaart.

Hoewel de bommen op Tuindorp overdag vielen, was de kans op een bombardement 's nachts veel groter. De bommenwerpers waren langzaam en dus een gemakkelijke prooi voor het luchtafweergeschut ("flak"). Daarom vlogen die vooral 's nachts. Als er een bombardement overdag was, werd dat vaak veroorzaakt door kleinere, snellere bommenwerpers. Die waren niet zo snel te treffen.
Onderstaand bericht roept de inwoners van Den Helder op, 's nachts de stad uit te gaan. Dit moet met het spoor. En wie gaat dat betalen?
Het rechter bericht hieronder vertelt ons dat ondanks de nachtelijke evacuatie naar Heerhugowaard de stad zeker niet uitgestorven is. Kennelijk verlaat niet iedereen 's nachts de stad want de schrijver laat ons weten dat je na negen uur 's avonds de merels kunt horen. Tja, die merels weten ook niet dat het oorlog is.

Het rechter bericht komt trouwens wel vreemd over, want het bericht "'s Nachts de stad uit" is van twee dagen eerder, nl. donderdag 4 juli. Misschien is het rechter bericht van zaterdag geplaats om de schrik weer weg te halen.

De radio ging ook gewoon door met uitzenden. Er waren maar twee zenders: Jaarsveld en Kootwijk. De zenders zijn genoemd naar de plaatsen in Gelderland waar de zendmasten stonden. "Jaarsveld" kom je wel eens tegen op de afstemschaal van heel oude radio's. Nog lang na de oorlog hadden we nog steeds twee zenders. En er waren nog geen nachtuitzendingen. Er is wel iets veranderd. Je ziet een aantal keren dat er berichten zijn in het Duits. Waarschijnlijk voor de Duitse soldaten. Er zijn ook berichten in het Engels. Engeland was de Duitse "vijand" dus het zal wel om propaganda zijn gegaan. Programma's voor tieners (dat woord bestond nog niet eens) waren er nog niet. En muziek voor tieners? Nou, eigenlijk ook niet. Rock en Roll was nog niet uitgevonden en de enige muziek die jongeren wel goed vonden (en hun ouders meestal niet...) was jazz. Maar... de Duitsers hadden iets tegen jazzmuziek. Het was Amerikaans en werd nog meestal door zwarte Amerikanen gemaakt ook!. Dat kon bij de Duitsers  niet door de beugel. Ik hoef je natuurlijk niet te vertellen hoe de Duitsers, of beter: de nazi's over mensenrassen dachten. Denk alleen maar eens aan het verhaal van Anne Frank. Gelukkig waren lang niet alle Duitsers "fout".

Zoals je boven al hebt kunnen lezen, was er bijna geen thee meer. Ook andere producten werden schaars. Om te zorgen dat iedereen de levensmiddelen (en genotmiddelen zoals tabak) kon kopen die hij of zij nodig had, werd er gebruik gemaakt van een distributiesysteem. Iedereen kreeg bonnen, of je nu rijk was of arm. Die bonnen gaven recht op het kopen van bepaalde artikelen. Je moest er dus wel voor betalen. Op die manier werd voorkomen dat de rijken alles zouden kopen, met als gevolg dat er niets meer voor de minder rijke mensen over was.
Door de bombardementen was het mogelijk dat je je bonnen was kwijtgeraakt. Dan kreeg je nieuwe. Maar je kon ook zeggen dat je ze was kwijtgeraakt, terwijl dat niet zo was. Dan had je dubbel. Daar werd echter wel heel goed op gelet.

Tot slot een bericht over het neerschieten van een Engelse bommenwerper (mogelijk een "Wellington"). Er zouden er helaas nog heel veel volgen. Onderstaand bericht heeft een foto. Dat was nog bijzonder in de kranten van 1940. Als je die oude kranten bekijkt, is er heel veel tekst te zien, en af en toe een foto. En op de foto is de geschrokken boer te zien en een veldwachter. Ja, zo heette een politieagent toen nog.

Blijft alleen de vraag over, waarom de boer en de veldwachter op de foto staan, en niet het neergestorte vliegtuig. Misschien was dit soort nieuws nog te "hard" in 1940...

Hans Walrecht

Opmerkingen en aanvullingen graag naar 

Terug naar het overzicht

www.hansonline.eu/den_helder