Geschiedenis

De geschiedenis van de Rijkswerf begint zo'n 200 jaar geleden. Nederland heette toen nog de Republiek der Zeven Provinciën. Aan het hoofd van de republiek stond stadhouder Willem V. Deze Willem V (spreek uit Willem de vijfde) gaf opdracht om van de al bestaande haven Nieuwe Diep een zeehaven te maken. In deze haven moesten onze marine schepen en ook de grote koopvaardijschepen een ankerplaats kunnen vinden. Maar er moest ook een werf worden gebouwd om er schepen te bouwen en te repareren.

Van deze mooie plannen kwam niet veel terecht. Amsterdam, toen nog een hele machtige stad, was bang dat Den Helder veel te belangrijk zou worden. Amsterdam was zelf een belangrijke marinestad en wilde dat blijven. Amsterdam en Rotterdam waren tot 1900 de enige rijkswerven waar nieuwe marineschepen werden gebouwd en ze vonden het niet leuk als daar Den Helder nog bij kwam. Uiteindelijk kreeg Den Helder slechts toestemming om een reparatiedok te bouwen, een zogenaamde kielplaats, waar alleen de hoognodige reparaties konden worden verricht. Deze kielplaats, niet hetzelfde als het latere droogdok, werkte op de getijden van de zee. Het schip werd bij vloed (als het water hoog stond) het dok in gevaren. Dan werd gewacht op de laagwaterstand (eb). Het schip kwam dan droog te liggen. De sluisdeuren werden gesloten en het schip werd door middel van takels op zijn kant gelegd. Op deze manier kon het schip aan de onderkant - de kiel - gerepareerd worden. Stoommachines om het dok leeg te pompen bestonden toen nog niet. Die kwamen pas rond 1820. Om de kielplaats heen werden magazijnen en werkplaatsen gebouwd. In 1792 kwam het werk gereed.

Vanaf deze tijd veranderde er veel in Nederland.
In 1795 werd Nederland bezet door de Fransen en later zelfs bij Frankrijk ingelijfd.

De Franse Keizer Napoleon bracht in 1811 een bezoek aan Den Helder. De Keizer vond dat er wel wat meer te maken viel van de haven en besloot dat in Den Helder de grootste marinehaven van Nederland moest worden gebouwd. Ook moest er een grote marinewerf komen.

In 1812 werd met de bouw begonnen maar lang is er onder Frans gezag niet aan gewerkt. In 1813 werd Napoleon verslagen en Nederland werd een koninkrijk.

Onze eerste koning heette Willem 1. Ook koning Willem zag het belang van een grote marinehaven en werf goed in en gaf de opdracht de plannen van Napoleon te voltooien. De voornaamste werkzaamheden die nog moesten gebeuren waren: het graven van een droogdok; het bouwen van het stoommachinegebouw om het dok leeg te pompen; het graven van het afsluitingskanaal; het graven van een natdok (dat is een kleine binnenhaven waar schepen kunnen worden geparkeerd) en het bouwen van magazijnen en werkplaatsen.

In 1822 werd de werf aan de marine overgedragen. De eerste bouwfase was daarmee afgesloten.

De werf was nu officieel een rijkswerf en kreeg de naam Willemsoord als eerbetoon aan Koning Willem 1, die de opdracht had gegeven de werf af te bouwen.Maar hier bleef het niet bij. In de loop der jaren zou er nog heel wat veranderen aan de werf.

Vanaf 1823 tot 1827 werd er gewerkt aan de voltooiing van de werf. In die tijd werden nog diverse werkplaatsen gebouwd. De kielplaats (Het Nieuwe Werk) was daarmee overbodig geworden.

De Rijkswerven in Den Helder, Amsterdam en Rotterdam waren niet de enige Rijkswerven in Nederland. Er waren ook nog rijkswerven in, Hellevoetsluis, Medemblik, en Vlissingen. Maar ook daar werden alleen reparaties verricht en geen nieuwbouw. Pas later, in 1933, nadat de laatste de werf in Hellevoetsluis werd opgeheven, bleef Willemsoord als enige Rijkswerf over.

Vanaf 1857 werd begonnen met de bouw van een tweede droogdok. In de loop der jaren kwam er steeds meer werk voor de werf naar Den Helder. Dat kwam onder andere doordat sommige andere rijkswerven dicht gingen.

Behalve een tweede droogdok, werden ook nieuwe werkplaatsen gebouwd en werd het oude natte dok vergroot. Willemsoord werd steeds belangrijker als rijkswerf.

Er werd voortdurend gebouwd en vernieuwd. In de loop der jaren was er veel aan de schepen veranderd. In het begin waren de schepen betrekkelijk klein en waren het alleen maar zeilschepen. Later werden de schepen groter en kwamen er stoomschepen. Dat maakte het werk op de werf al een stuk moeilijker. Er moesten dan natuurlijk ook werkplaatsen komen waar de stoommachines konden worden gerepareerd en alles moest worden aangepast aan de steeds groter wordende schepen.

Willemsoord bleef als enige rijkswerf in Nederland over. Het was de enige plaats waar de marineschepen werden voorzien van hun uitrusting, waar ze gerepareerd werden en in goede conditie werden gehouden. De noodzaak om uit te breiden nam daardoor toe. Op het terrein van de werf verschenen steeds meer werkplaatsen en magazijnen. Na de Tweede Wereldoorlog bereikte de werf zijn grootste omvang.

In 1940 brak voor Nederland de Tweede Wereldoorlog uit. Ook De Rijkswerf werd - net als de rest van Nederland -werd door de Duitsers bezet. De Duitse bezetters konden de oorlogshaven natuurlijk goed gebruiken in die tijd. De arbeiders van de werf werden gedwongen voor hen te blijven werken. In een poging de Duitsers te verdrijven werd de werf regelmatig door de Engelsen gebombardeerd. Wel meer dan 100 keer. Je zult begrijpen dat door die bombardementen heel veel leed werd veroorzaakt, zowel op de werf zelf als in de rest van Den Helder.

Foto 2

Er werd veel schade aangericht door de bombardementen

 

Er vielen veel slachtoffers en veel gebouwen op de werf en in de rest van Den Helder werden verwoest of zwaar beschadigd. De Duitse militairen hadden op het terrein van Willemsoord al schuilkelders gebouwd waar ze tijdens de aanvallen in konden schuilen. Enkele van deze bunkers staan er nog steeds en zul je tijdens de rondwandeling kunnen bezichtigen.

Na de bevrijding van Nederland in 1945 was de regering het er nog niet over eens of de marinehaven wel in Den Helder moest blijven. Maar gelukkig werd, in 1948, besloten de haven in Den Helder te houden waarmee ook De Rijkswerf was gered. In 1949 werd er begonnen met het graven van een nieuwe haven, de nieuwe thuisbasis voor de schepen van de koninklijke marine. De werf bleef nog tot 1993 op haar oude plek

Bij de nieuwe haven is ook de nieuwe Rijkswerf gebouwd. In 1988 werd met de bouw begonnen en in 1993 werd de werf in gebruik genomen.

Willemsoord heeft zijn functie als marinewerf verloren, maar er is inmiddels weer een nieuwe bestemming voor gevonden. Willemsoord wordt een themapark met als naam

"Nederland Overzee"

Hier vind je musea en tentoonstellingen over oude schepen, de marine en de voormalige rijkswerf, maar ook attracties zoals een wildwaterbaan. Leuk en leerzaam om naar toe te gaan. Het zal echter nog wel enige jaren duren voor dat allemaal is gerealiseerd.

 

 

Terug naar het overzicht

www.hansonline.eu/den_helder/