(over radiobundels voor navigatie en radar in de Tweede Wereldoorlog)

Voor publiek met belangstelling voor:

• oorlog
• radio en radar
• luchtvaart
• geschiedenis
• VERON/VRZA

Deze lezing is in twee uitvoeringen beschikbaar.

Ten eerste  is er een versie die speciaal voor afdelingen van VERON en VRZA is gemaakt. Een aantal onderdelen zoals de Britse  "Chain Home" radar  en de "Magnetron" zijn daarin uitgebreid. En niet te vergeten: de raakvlakken van de Philips fabrieken met de Britse radar. Dat is op zichzelf al een spannend verhaal.

Ten tweede is er de uitvoering voor publiek dat geen kennis heeft van de werking van een radio. Toch is het belangrijk om een paar zaken te weten, zoals bijvoorbeeld de verhouding tussen frequentie en golflengte, om de uitvindingen op waarde te kunnen schatten. Maar dat is geen probleem, vanwege de duidelijke uitleg.

Voor beide publieken volgt het verhaal deze lijn:
De radio stralenbundels die de Duitse bommenwerpers geleidden naar de Britse doelen, zoals Knickebein, X- en Y Gerät en wat de Britten er tegenin konden brengen.

Hierna komen de Britse Chain Home radar, de Duitse radar met Freya en Würzburg, de Britse raid op een Duitse installatie in Bruneval aan bod. Verder het Duitse “Himmelbett” systeem of Kammhuberlinie en de beruchte nachtjacht op de geallieerde bommenwerpers. De spannende "Raid on Bruneval" is een apart verhaal.

Na 'de Blitz" beginnen de Britse bombardementen op Duitsland. De resultaten waren zeer matig. De meeste bommen kwamen in open terrein terecht. Dat moest beter. Maar hoe navigeer je boven een donker vijandelijk gebied? De Britse antwoorden zijn “Gee”, “Oboe” en de H2S radar. Drie systemen aan boord van bommenwerpers en “pathfinders”. 

Dit wordt de eerste elektronische oorlogsvoering in de geschiedenis. Op elke maatregel volgde in snel tempo een tegenmaatregel. 

Deze presentatie duurt ongeveer anderhalf uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• oorlog
• luchtvaart
• techniek
• geschiedenis

Snelheid was van groot belang voor militaire vliegtuigen. De Britse RAF vlieger Frank Whittle had dat al vroeg in de gaten en patenteerde in 1930 zijn straalmotor, die hij na heel veel tegenwerking in 1937 voor het eerst kon opstarten.
De medewerking van de Britse autoriteiten bleef heel mager totdat Rolls Royce zich er uiteindelijk mee bemoeide.

Voor een appel en een ei (of $ 800.000) kregen de Amerikanen tijdens de oorlog alle informatie en een werkend model van de Whittle motor in handen. General Electric, Pratt & Whitney en Westinghouse maakten daar graag gebruik van.
De inspanningen leidden o.a. tot de Britse Gloster Meteor en de Amerikaanse Lockheed Shooting Star.

Nazi Duitsland kwam iets later met de eerste Heinkel straalmotor, maar had wel de primeur van de eerste vlucht met een straalvliegtuig, in augustus 1939. Diverse Duitse fabrieken ontwierpen en bouwden tijdens de oorlog straalmotoren, maar de kwaliteit bleef ver achter vergeleken met de Britse motoren.

Om de ontwikkelingen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog op waarde te schatten begint de presentatie met een inleiding over de werking van de straalmotor en waarom het eigenlijk hoog tijd was dat hij eraan kwam.

De presentatie wordt populair wetenschappelijk gebracht met veel afbeeldingen en filmfragmenten.

Deze presentatie duurt ongeveer 1¼ uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• oorlog
• luchtvaart
• techniek
• ruimtevaart
• geschiedenis

Hoe vonden mobiele lanceringen plaats? Den Haag wordt Cape Canaveral achter de duinen. Hoe groot was de aangerichte schade en het menselijk leed?

Het einde van de V-2 terreur leidt tot een nieuw begin van de ruimtevaart. En dat zal uiteindelijk weer leiden tot de bemande maanlandingen.

Deze presentatie is enerzijds wat  technisch (maar wel populair wetenschappelijk) en anderzijds voor een groot publiek toegankelijk vanwege het menselijke drama bij de vervaardiging, de bombardementen, het verzet en de mislukte lanceringen in o.a. Den Haag.  

Wernher von Braun speelt een belangrijke rol in dit verhaal. Zijn droom was de ruimtevaart naar andere planeten. In de praktijk leidde het tot een vernietigingswapen. Uiteindelijk zette ruim 20 jaar na de oorlog zijn raket mensen op de Maan. De droom was uitgekomen.

In de presentatie is een aantal heel korte filmpjes opgenomen over het voorbereiden van een lancering.  

Er zijn drie versies om uit te kiezen:

• De wat meer technische presentatie.
• "Tussen Droom en Daad" versie, met een grotere rol voor Wernher von Braun.
• "Tussen Droom en Daad light" met minder techniek.

Deze presentaties duren anderhalf tot 1¾ uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• fotografie
• ruimtevaart
• techniek
• sterrenkunde 
• VERON/VRZA?

Dit is echter geen diashow met de mooiste foto's uit de ruimte. De foto's  dienen alleen ter illustratie.

Voordat ruimtevaartuigen op weg gingen naar maan en planeten moesten we ons tevreden stellen met niet al te scherpe foto's van de verre planeten. De verste waren slechts een stip. Wat is daar? Hoe ziet het er van dichtbij uit? Al in de prille jaren van de ruimtevaart ging men op onderzoek uit...

Nu is het wel interessant om bijvoorbeeld foto’s van de planeet Mars te maken, op misschien wel 200 miljoen km van de aarde, maar hoe krijg je die beelden hier?  

De presentatie leert hoe die foto's gemaakt worden, maar het is vooral een duik in de geschiedenis, waarin men de beste resultaten moest behalen met de techniek die op dat moment voor handen was. Dit leidde tot vernuftige oplossingen.  

De presentatie begint met de fotografie in het Apollo tijdperk. Op zich ging dat net zoals wij toen zelfs filmpjes volschoten, maar de Apollo camera’s waren beduidend anders.

Vervolgens de Vidicon camera’s die heel lang zijn gebruikt bij een aantal spraakmakende projecten zoals de Tiros weersatellieten, de maanverkenners, de Mariners en de Voyagers. De vidicon werd opgevolgd door de CCD, natuurlijk ook weer afwijkend van onze eigen digitale camera…

Scannen biedt weer andere mogelijkheden en soms kon men ook niets anders gebruiken door de omstandigheden waarin de beelden gevormd moesten worden. Voorbeelden hiervan zijn de Landsats, Pioneers en Viking Landers.

Tot slot de combinatie van fotografie en scannen, zoals dat bij de Russische Luna 3 en de Amerikaanse Lunar Orbiters het geval was. Op dat moment bij de toenmalige stand van de techniek de juiste keuze.  

Deze presentatie gaat voor een deel ook over elektronische middelen om beelden op te tekenen, over computers en over het overbruggen van grote afstanden middels radiogolven. 
Mogelijk is dit ook interessant voor een VERON/VRZA afdeling.

Deze presentatie duurt ongeveer 1 ¼ uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• burgerluchtvaart 
• militaire luchtvaart
• techniek
• oorlog
• geschiedenis

Een presentatie over en "rondom" de Dakota.

Wat komt er voorbij op deze avond?
Hoe een dubieus ongeluk met een Amerikaanse Fokker aan de wieg staat van een vliegtuig dat de wereld zou veranderen...    
Dit ongeluk leidt tot het ontstaan van het geheel metalen DC-1 prototype, dat in 1932-1933 op heel moderne werkwijze werd ontworpen en getest. En dat in de tijd dat hout, stalen buizen en linnen de norm waren. Vervolgens de ontwikkeling en productie van de DC-2's en DC'-3's.

De DC-3 stapt de militaire wereld binnen en er ontstaat een nieuw woord: AIRLIFT.
Het vliegtuig wordt o.a. een Dakota, C-47 Skytrain of C-53 Skytrooper.  

De rollen van het toestel in het Europese theater worden besproken, maar ook de luchtbrug naar China en de pioniersrol die de onverwoestbare Dakota steeds weer opnieuw kreeg omdat het toestel in feite overal kon landen.
Naast de rol als vrachtvliegtuig komen ook de AIRBORNE operaties aan bod waarin de Dakota vervoermiddel is voor parachutisten en hun voorraden, sleper van gliders, zoals de Waco en de Horsa en als spectaculaire “snatcher” van gelande gliders. 
Ook de na-oorlogse rollen in de Berlijns Luchtbrug, de Korea oorlog en als vliegend “gunship” passeren de revue. 
Verder wordt de Dakota in het perspectief geplaatst van het andere belangrijke luchttransport uit de Tweede Wereldoorlog.  De iconische Dakota leverde vele anekdotes op zoals bijvoorbeeld de befaamde DC - tweeënhalf en de "fluitende C-47". 

Deze presentatie duurt ongeveer anderhalf uur. 

Voor publiek met belangstelling voor:

• luchtvaart
• techniek
• oorlog
• militaire luchtvaart 
• geschiedenis

De ontwikkeling van het Britse jachtvliegtuig Vickers Supermarine Spitfire aan de hand van de specificatie F7/30 van het Air Ministry.

De prestaties en faam van de Spifire in de Battle of Britain en de beslissende rol van de Hawker Hurricane daarin. Een vergelijking tussen beide toestellen.

De Rolls Royce Merlin, de meest gebouwde vliegtuigmotor ooit en de ontwikkeling daarvan die eigenlijk parallel loopt met alle "Marks" van de Spitfire. Zeg Merlin en je zegt "Spitfire" -en andersom!

Er worden enkele Marks van de Spitfire uitgelicht. Van de Spitfire komen ook enkele voorbeelden van de bewapening aan de orde.

Hoe goed was de Spitfire ten opzichte van de Duitse tegenstanders en in welke rollen zijn de Spitfires ingezet?

Restauratie van de Spitfire, ofwel: hoe houdt men ze nog steeds in de lucht?

Deze presentatie duurt ongeveer een uur.

Lezing De Eerste Wereldoorlog

...aan de hand van acht plaatsen langs het Westfront

Voor publiek met belangstelling voor:

• oorlog
• geschiedenis
• politiek
• militaire uitrusting
• de gewone mens in barre omstandigheden
• vervoer

Een oorlog is verschrikkelijk en tegelijk  fascinerend. Dat gaat zeker op voor de Eerste Wereldoorlog.
Die begint negentiende-eeuws, maar wordt de eerste Moderne,Totale en Technologische oorlogvoering in de geschiedenis.
Er zijn nog heel veel sporen van die oorlog te zien.

Dankzij het feit dat de Duitsers België net ten zuiden van Limburg binnentrokken is die oorlog grotendeels aan Nederland voorbijgegaan. We hadden wel last van de blokkades, schaarste, verdwaalde bommen, duizenden aangespoelde mijnen en een groot verlies aan vissersboten en handelsschepen.
Miljoen Belgische vluchtelingen maakten duidelijk dat er bij onze zuiderburen iets ergs aan het gebeuren was. In het zuiden van ons land was het gebulder van de kanonnen aan het verre front te horen. Zeker in de Belgische enclaves Baarle-Hertog en Baarle-Nassau.
De Eerste Wereldoorlog heet in landen die er bij betrokken waren nog steeds de "Grote Oorlog". En dat zegt toch wel iets...

In feite is de Eerste Wereldoorlog deel twee uit de trilogie:

• Frans-Duitse oorlog
• Eerste Wereldoorlog
• Tweede Wereldoorlog

De presentatie begint met de omstandigheden en gebeurtenissen die tot de oorlog leidden. 
De soldaat staat steeds centraal: The Tommy (GB), Das Frontschwein (D) Le Poilu (F) en The Yank (USA).

Aan de hand van acht bezochte plaatsen langs het front (van West Vlaanderen tot in de Vogezen) wordt de oorlog in beeld gebracht. Elke plek is een "Toen en Nu" gebeurtenis die dient als een kapstok voor diverse onderwerpen zoals de loopgraven, het leven aan het front, gifgas, de inzet van de eerste tanks, trench-art, vervoer, de luchtoorlog, het plaatsen van mijnen, de dug-outs, de uitrusting, het begin van de plastische chirurgie, enz. Het geeft een caleidoscopische blik op de oorlog.

De beperking tot acht plaatsen langs het westelijk front maakt de Grote Oorlog overzichtelijk. En deze presentatie is een goede start voor diegenen die er zelf meer over willen willen lezen. 

Deze presentatie bevat voor "Elck wat wils"!

Duur: de kortste versie duurt 1,5 uur

Voor publiek met belangstelling voor:

• luchtvaart
• oorlog
• geschiedenis
• techniek
• piloten

In deze presentatie wordt een klein gedeelte uit de presentatie  "De Eerste Wereldoorlog" flink uitgediept.

Het vliegtuig is in de Eerste Wereldoorlog snel volwassen geworden. De voor de hand liggende rol als verkenner was meteen al duidelijk. De Duitsers wonnen hiermee zelfs de slag om Tannenberg. De jager ontstond haast automatisch als antwoord op de vijandelijke verkenners. Het afwerpen van bommen werd al snel het terreurwapen in deze totale oorlog. De Duitsers zetten aanvankelijk vooral het luchtschip in om het moreel van de Britten te ondermijnen. Spoedig vond men echter methoden om de gevreesde zeppelin toch neer te halen. Daarna volgden de Duitse en Britse zware bommenwerpers, voor die tijd ware giganten.  Dit alles leidde tot een explosieve uitbreiding van de vliegtuigindustrie, die zich tot dan toe in kleine werkplaatsjes had afgespeeld.

Opleiding en het werk van de piloten, vaak ridders van de lucht genoemd, worden niet vergeten. Als afsluiting komt heel kort de oprichting van de LVA aan bod, de voorloper van de Koninklijke Luchtmacht. Het was voor de LVA niet moeilijk om in die beginperiode aan vliegtuigen te komen: ze kwamen gewoon uit de lucht.

Deze presentatie is van veel uniek beeldmateriaal en prachtige korte videofragmenten voorzien en zit vol verrassende momenten, waarom men zich regelmatig afvraagt: “Toen al?”

Deze presentatie duurt ongeveer 1¼ uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• luchtvaart
• techniek
• oorlog
• militaire luchtvaart 
• geschiedenis

 Geoffrey De Havilland neemt bij het voorstel van de DH.98 bommenwerper drie belangrijke beslissingen:

1 Het toestel heeft geen bewapening en is daardoor heel snel.
2 Het heeft daardoor maar twee bemanningsleden.
3 Het is geheel van hout.

De Havilland kiest voor een houten toestel omdat hij ten eerste veel ervaring heeft met houtbouw maar ten tweede doet het weinig beroep op de schaarse metalen. Bovendien kunnen meubelmakers, koetsenbouwers en pianofabrieken worden ingezet. Arbeiders die anders niets voor de oorlogsinspanning hadden kunnen betekenen. 

De Mosquito is het eerste "multirole combat aircraft". Hij werd o.a. ingezet als fotoverkenner, bommenwerper, jachtbommenwerper, nachtjager, pathfinder en schrik van de U-booten. Die rollen komen uitgebreid aan bod, evenals de bijzondere bouw van de "Mos".

Oorspronkelijk had De Havilland een bommenwerper in gedachten. Zeer snel, maar onbewapend. Alle geschutskoepels op de zware bommenwerpers hadden bij elkaar een groot gewicht. De Mosquito bommenwerper had ze niet en kon zodoende in verhouding zware bommen meenemen. En dat deed hij goed!
Voor dezelfde investering in geld kon de Mosquito vierenhalf maal zoveel bommen afwerpen als de Lancaster. 
En in mensenlevens uitgedrukt deed de Mosquito het met zijn twee bemanningsleden beter dan de grote bommenwerpers met 7 tot 10 bemanningsleden...

De "dwaasheid in hout" werd al snel een zeer gewild vliegtuig, het "houten wonder", waarvan er uiteindelijk 7600 zijn gebouwd.
De presentatie bevat interessante stukjes video.

Deze presentatie  duurt een uur en een kwartier.

Voor publiek met belangstelling voor:

• techniek
• luchtvaart
• geschiedenis

Over straalmotoren zoals de turbojet, turboprop en de turbofan. Beide laatste beginnen steeds meer op elkaar te lijken.

Of over de zuigermotoren. Zuigermotoren vormden tot ver in de jaren 1950 de ruggengraat van de vliegerij.

Het is denk ik niet aan te raden om op een bijeenkomst zowel de zuiger- als de straalmotor te presenteren, omdat ze zo verschillend zijn.

1 Zuigermotoren

• principe van de viertaktmotor
• de stermotor
• de lijnmotor, Wright Flyer en de Rolls Royce Merlin
• de rotatiemotor
• de "sleeve valve" of schuivenmotor
• de H motor
• welke was uiteindelijk de sterkste?

De standaard lezing duurt ongeveer een uur en een kwartier, maar ik heb ook een kortere versie over alleen de stermotor, van ongeveer een 45 minuten (inclusief de rotatiemotor en de schuiven motor). Er is ook een versie beschikbaar die is aangevuld met de Duitse motoren, zoals aanwezig in het museum van de Aircraft Recovery Group in fort Veldhuis. Die duurt anderhalf uur.

Ik heb ook een versie van ongeveer een half uur , die uitsluitend de Rolls Royce 'Merlin' behandelt, inclusief de geschiedenis van de motor.

2 Straalmotoren

• de noodzaak van een sterkere motor dan de zuigermotor
• geschiedenis
• principe van de centrifugale straalmotor
• principe van de axiale straalmotor
• turbofans
• turboprops

Er is een versie van ongeveer 50 minuten, maar ook nog een kortere van 30 minuten.

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• techniek
• stoom
• levensomstandigheden
• wonen en werken

In de tien jaar dat ik vrijwilliger/rondleider was bij het Stoommachinemuseum legde ik vaak de link met de opkomst van de industrie. Achter elke machine zit een geschiedenis. Waar hebben ze gestaan, waarvoor werden ze gebruikt?

korte samenvatting:

In “Momenten uit de Industriële Revolutie” volgen we in een aantal stappen het begin van de Industrialisering en de ontwikkeling ervan. De gevolgen van die revolutie zijn heden ten dage nog steeds merkbaar.

Industriële Revolutie begon in Engeland en de vraag rijst, waarom juist in dat land? We gaan op zoek naar de oorzaken. De stoommachine speelde een belangrijke rol in de Britse industrialisering, maar was zeker niet de oorzaak ervan. Waterkracht bracht de Industriële Revolutie op gang.

De industrie kon putten uit een groot arsenaal van ongeschoolde en niet-vaardige arbeiders. Door de vaardigheid in de machines te bouwen, arbeidsdeling en uitwisselbare onderdelen werd het mogelijk om de mensen uit het boerenbedrijf goede producten te laten maken. Engeland werd het gidsland, andere landen volgden vroeger of later. Ons land was laat met de industrialisering, mede omdat we een land van kooplieden, landbouwers en veetelers waren. Daardoor week onze industrialisering sterk af van de omringende landen. 

-oOo-

Het einde van de 18e eeuw was een tijd van grote omwentelingen. Dat leidde tot revoluties in Amerika en Frankrijk. De Britten gaven een heel andere invulling aan deze sociale omwentelingen door het land sterk te gaan industrialiseren wat vanaf 1760 leidde tot de Industriële Revolutie. 

De presentatie begint uiteraard met de ontwikkeling van de Industriële Revolutie in Groot-Brittannië, met af en toe een kijkje in de Verenigde Staten. De rest van Europa en de wereld volgde (veel) later. Met Groot-Brittannië als gidsland, waren al die volgende ontwikkelingen min of meer kopieën van de Britse situatie.

Een aantal ontwikkelingen en uitvindingen maakten de industrialisatie van Groot-Brittannië mogelijk. Ten eerste de grondstoffen zoals steenkool, ijzererts, koper, tin en kalk; alles wat de industrie nodig had. Ten tweede de vele rivieren die voor waterkracht zorgden. De grondwater problemen in de mijnbouw leidden uiteindelijk tot  de uitvinding van de stoommachine. Er werd nagedacht over de arbeidsdeling, beschreven door Adam Smith. Maar ook de belangrijke uitwisselbaarheid van onderdelen.

In 1760 werkte iedereen nog thuis en in 1820 werkte bijna iedereen in een fabriek. Wat was er gebeurd? 

We volgen stap voor stap belangrijkste ontwikkelingen in de 18e en 19e eeuw en daarna de Industriële Revolutie in Nederland die opvallend afweek van de gebeurtenissen in het buitenland. 

Honderdvijftig jaar industrie!

Het wordt zeker geen wetenschappelijke voordracht, maar wel een interessant en licht verteerbaar stukje geschiedenis, voorzien van fraai beeldmateriaal.

Er zat uiteraard ook een heel donkere kant aan de Industriële Revolutie... Denk aan de leefomstandigheden, lange werktijden, uitbuiting en ziekten.

Voor groepen dames is er een speciale versie die wat meer op het leven en werken in de Nederlandse -19e eeuwse- industrie is gericht en dan met name op voedingsmiddelen.

Deze presentatie duurt ongeveer een uur.

Er is ook een versie waarbij we zien hoe de industrialisatie vanaf de 18e eeuw de oorzaak is van onze huidige problemen i.v.m. de klimaatverandering. Die versie is gemaakt i.v.m. het thema van de Maand van de Geschiedenis 2023, onder het motto: 'Ontdek gisteren, begrijp vandaag'.
De titel van die speciale presentatie is: 'Van stoommachine tot klimaatverandering'. Klik hier voor meer informatie.

Lezing ULTRA en Enigma

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• oorlog
• Enigma
• techniek
• VERON/VRZA
• en puzzels...

ULTRA is de naam van de totale Britse inspanningen waarbij de Duitse gecodeerde berichten in de Tweede Wereldoorlog ontcijferd werden. De Duitsers voerden een zeer mobiele oorlog en dat betekende dat de berichten vercijferd per radio werden verstuurd. En dat konden de Britten volgen...

De Duitsers hebben nooit geweten dat de Britten en later de Amerikanen de hele oorlog lang bijna alle berichten tussen bevelhebbers en de legers, squadrons en schepen konden lezen. 

Dit was zo'n belangrijke en beslissende bron van informatie dat de geheimhouding "Most Secret" nog niet genoeg was. Het werd "ULTRA secret", maar om veiligheidsredenen in de berichtgeving altijd verhuld.

De hutten bij Bletchley Park en de landhuizen verspreid over het land boden op het hoogtepunt werk aan bijna 10.000 mensen die zich bezig hielden met het verwerken en ontcijferen van de codeberichten.
Overal in Groot-Brittannië en het niet bezette Europa luisterden 8000 mensen van de Y service (wireless service) naar door de Duitsers uitgezonden codeberichten. Die werden nauwkeurig genoteerd en doorgestuurd maar Bletchley Park.

Bekend is het codeerapparaat Enigma, dat overigens in de jaren '20 gewoon voor iedereen te koop was. De Enigma werd gedurende de oorlog steeds ingewikkelder, maar steeds lukte het de Britten om de berichten te ontcijferen, mede door fouten van de Duitsers.

Door een geniale manier van werken op Bletchley Park duurde het vinden van de instellingen van de dag meestal niet al te lang ondanks het feit dat er op het eind van de oorlog meer dan 159 triljoen instelmogelijkheden waren!
Voor het meest belangrijke berichtenverkeer kwamen de Duitsers aan het einde van de oorlog met de Geheimschreibers. Om die codes te kraken werd o.a. de eerste computer gebouwd, de Colossus.

De presentatie geeft een historisch overzicht van verschillende "geheimschrift" methoden, laat zien hoe de Enigma werd gebruikt (met behulp van de fraaie simulator van Dirk Rijmenants), hoe de berichten werden opgevangen, op welke manieren de code van de dag werd gekraakt en wat er met die informatie gebeurde.

Churchill zei na de oorlog tegen Koning George VI:
"Dankzij ULTRA hebben we de oorlog gewonnen". ULTRA speelde uiteindelijk een beslissende rol.  

Deze presentatie is zeker geen wiskundige bijeenkomst, maar eerder een spannend verhaal en een interessant stukje geschiedenis.

Deze presentatie duurt ongeveer anderhalf uur.

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• oorlog
• levensomstandigheden
• militaire wagens
• vervoer
• techniek
• logistiek

Het verhaal begint in Engeland, dat bijna zinkt onder het gewicht van soldaten, apparatuur, tanks, versleepbare havens, PLUTO olieleidingen en gigantisch veel voorraden.

Na D-Day staan die voorraden op het strand van Normandië of er heel dichtbij. Bij de planning van de Invasie op 6 juni 1944 had men verwacht dat de geallieerden langzaam de Duitse legers konden oprollen. Vanaf juli schuiven de fronten echter heel snel op. Zo snel, dat de legers in de problemen komen wat betreft brandstof en munitie. De gewone logistieke aanvoer kan dit niet meer aan en de Red Ball Express wordt in het leven geroepen. 6000 vrachtwagens rijden af en aan op speciaal gereserveerde wegen om de benodigde voorraden aan het front te brengen, met alle gevaren van dien. 

Dit is het verhaal van mensen die na een paar uur opleiding de steeds langer wordende routes moesten rijden met nauwelijks tijd om goed uit te rusten. Slaap was de grootste vijand. 
Dit is ook het verhaal van o.a. de GMC trucks, de Autocars en de Diamond T M20's.

Als toegift kan ik de geschiedenis van de beroemde "Jeep" nog even kort belichten, aan de hand van een leuk stukje video.

Deze presentatie duurt ongeveer 3/4 uur.

Deze presentatie is prima te combineren tot een dubbel-lezing, met de presentatie Produceren voor de Overwinning.

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• oorlog
• industrie
• techniek
• logistiek

We volgen de oorlogsproductie in Groot-Brittannië en het Britse Gemenebest. De Britten startten voor de oorlog al 'shadow factories' op die volledig ingericht waren. Het waren vooral autofabrieken die dit deden, want als er een industrie is die massaproductie aan kan, dan is het wel de auto-industrie. Groot-Brittannië lag binnen het bereik van de Duitse bommenwerpers, dus een bombardement op een fabriek was een reële optie. Vandaar de spreiding van de fabrieken d.m.v. shadow factories en het produceren van halffabrikaten. Aan de hand van Rolls Royce, die de voor veel vliegtuigen belangrijke 'Merlin' motor produceerde zien we hoe men van handwerk door vaklieden overschakelde op massaproductie door ongetrainde arbeiders.

Naast voertuigen en tanks produceerden die shadow factories vooral ook veel vliegtuigen. Dat was een grote stap voor de autofabrikanten.

In de Verenigde Staten had men zich eigenlijk niet goed voorbereid op een eventuele oorlog. Alles wat met oorlogsproductie te maken had stond in een kwade reuk. De kentering kwam toen Groot-Brittannië en Frankrijk (en ook Nederland) vliegtuigen begonnen te bestellen in Amerika. Die industrie bloeide op en de grote aluminiumfabrieken draaiden alweer spoedig op volle toeren. En in tegenstelling tot Groot-Brittannië was er in de Verenigde Staten weinig kans op bombardementen, zodat de productie daarvoor niet verspreid hoefde te worden.

Na de Japanse aanval op Pearl Harbour veranderde alles. President Roosevelt moest eerst overtuigd worden dat een enorme herbewapening nodig was. Daarna had hij hiervoor een 'wonderboy' nodig en dat werd de Deense immigrant Bill Knudsen van General Motors. Knudsen kende alle Amerikaanse fabrieken en haalde de ene na de andere fabriek over om aan de massaproductie deel te nemen. Knudsen zorgde er ook voor dat fabrieken iets anders gingen maken dan ze normaal deden. Dus Chrysler ging tanks bouwen, Ford produceerde vliegtuigen, en autofabrikant Packard maakte Rolls Royce Merlin vliegtuigmotoren.

De Verenigde Staten moesten ook Groot-Brittannië bevoorraden met materieel en brandstof en alles werd aangevoerd via vrachtschepen. Op zeker moment torpedeerden de Duitse U-boten meer schepen dan er gebouwd konden worden. Henry Kaiser had een oplossing. Onder zijn leiding legden de 'Six Companies Inc.'  grote werven aan met vele scheepshellingen. Om de verliezen te kunnen aanvullen ging men op zeker moment over op het bouwen van halffabrikaten, net als in de auto-industrie. De scheepshellingen werden assemblagelijnen.

Tja, en dan de Duitsers. Handwerk stond hoog in aanzien bij de nazi's en massaproductie was iets van de (Joodse)  kapitalisten, zeiden ze. Het enige Duitse experiment met massaproductie mislukte. Hun productie kon de verliezen niet bijhouden en mede daardoor verloren ze de oorlog. 

Moderne oorlogen zijn in feite oorlogen tussen fabrieken. Het land dat het meest produceert behaalt de overwinning.

Deze presentatie duurt ongeveer 1 uur.

Deze presentatie is prima te combineren tot een dubbel-lezing, met de presentatie de Red Ball Express.

door Theresia Kloosterboer

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• Tweede Wereldoorlog
• de mens onder bijzondere omstandigheden

Tijdens de Tweede Wereldoorlog passeerden duizenden geallieerde bommenwerpers ons land op weg naar hun doel (target) in Duitsland. Eén van de bemanningsleden was de bommenrichter. 

De ervaringen van een thans 102-jarige Britse Royal Air Force veteraan vormen de basis voor deze lezing. Hij volbracht 22 missies, dropte voedsel boven bezet Nederland en voerde repatriëringsvluchten uit. De legendarische Britse Lancaster bommenwerper speelde daarin de hoofdrol.  

Aandacht zal worden besteed aan het werk en het gevaar aan boord, de impact daarvan op de vaak nog jonge bemanningsleden, het vliegtuig met zijn bommenlading en waargebeurde situaties tijdens en rondom de vluchten.  
De tol was hoog. Het Britse Bomber Command verloor in de Tweede Wereldoorlog 58.000 bemanningsleden. Talrijke monumenten in ons land herinneren ons aan de neergestorte toestellen en hun daarbij omgekomen inzittenden.

Deze presentatie duurt ongeveer anderhalf uur. Daarbij komt halverwege nog een korte pauze. Na de pauze volgt een denkbeeldige vlucht.

De lezing wordt op eenvoudige wijze gegeven en is ook te volgen voor belangstellenden die niet eerder met dit onderwerp te maken hebben gehad.

De beoogde groep is 10 - 12 jaar, maar voor iets oudere kinderen en kinderen uit een plus-klas zijn er een paar laagjes ingebouwd, die iets verder op een onderdeel in gaan.

Tot besluit vouwen we zelf een vliegtuigje dat we nog kunnen besturen ook.

Deze kinderlezing duurt ongeveer drie kwartier, inclusief het vouwen.

Er is ook een iets langere versie met voorafgaand aan het vliegtuig een korte geschiedenis van het vervoer. Het gedeelte over de techniek van het vliegtuig is hierin iets vereenvoudigd.
Dus geschiedenis en techniek in één kinderlezing!

Deze versie duurt ongeveer 10 minuten langer.

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• techniek
• stoom
• levensomstandigheden
• wonen en werken

In 2019 was het 250 jaar geleden dat James Watt een patent kreeg op zijn verbeterde stoommachine en 200 jaar geleden dat hij overleed. 
Hij was er in geslaagd om de allereerste nuttige stoommachine van Thomas Newcomen (1712) veel zuiniger te maken. Vijftien jaar later maakt hij een een reuzenstap, door zijn machine dubbelwerkend te maken. Dit is de machine die de wereld zal veranderen. Die dubbelwerkende machine heeft namelijk een draaiende beweging die gebruikt kan worden in de industrie. De Industriële Revolutie komt hiermee echt op gang.

We volgen James Watt in zijn jonge jaren, zijn tijd op het College van Glasgow, zijn kennismaking met de stoommachine en zijn financiële problemen om een betere machine te bouwen. Zijn contact met Matthew Boulton is van groot belang. Deze vooruitstrevende fabrikant met de voor die tijd grootste fabriek ter wereld - de Soho Manufactory- maakt het mogelijk om van de bouw van stoommachines goed te kunnen leven. De fabriek was ook de eerste die massaproductie voortbracht, o.a. vanwege de "munt" op het terrein. De productie daarvan bedroeg tientallen miljoenen koperen munten per jaar; 60 per seconde...

Het leven van James Watt zit vol kruispunten, waar hij geholpen werd om de juiste afslag te nemen. Het verschil tussen eeuwige roem en de vergetelheid is soms klein.

Het kader van het verhaal is de "Verlichting" in de 18e eeuw. Dit is een tijd waarin men niet alles meer zomaar aanneemt, maar gaat onderzoeken. Er is in het Engeland van die tijd ook veel uitwisseling van informatie, door de reizende gezellen, allerlei genootschappen (zoals de Lunar Society) en de duizenden koffiehuizen in het land. 
James Watt, Matthew Boulton en de andere leden van de Lunar Society behoren tot de groep "vaders van de Industriële Revolutie". Watt zelf zei ooit over de periode waarin hij leefde: "We leven in een tijd van wonderen!"

Deze lezing duurt een uur en een kwartier.

Voor publiek met belangstelling voor:

• lokale geschiedenis
• stoom
• waterbeheer
• wonen en werken

Deze lezing laat de verhoging van de zeespiegel na de laatste ijstijd zien. Het grootste deel van het gebied is rond het jaar nul bedekt met een dikke laag veen, moerassen en veenriviertjes. Als je in dat vijandige gebied niets te zoeken hebt, kom je er niet. 

Rond het jaar 800 gaat men daar wonen. Afwatering zorgt voor het verdwijnen van het veen. Het duurt niet lang voordat men middelen moet verzinnen om de voeten droog te houden. Animaties van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier laten zien hoe de mens zelf het probleem heeft veroorzaakt.

Molens met schepraderen worden een bekend gezicht in het gebied. In de Vier Noorder Koggen staan er op zeker moment 24 stuks. Maar het is niet voldoende want als er te weinig wind staat of als het niveau van de Zuiderzee te hoog is staan de molens werkloos.

In 1869 wordt na veel wikken en wegen het hulpstoomgemaal "De Vier Noorder Koggen" gebouwd. In 1897 wordt dit verbeterd maar nog ligt er af en toe teveel water in de polder. Het zuiggas gemaal met de Deutz gasmotor uit 1907 lost het probleem eindelijk op. De opbrengst is hiermee meer dan verdubbeld en de 15 molens tussen het gemaal en Medemblik zijn hiermee overbodig geworden.

De tijd staat niet stil en in 1924 wordt de gasmotor, die teveel storingen gaf, vervangen door een stoommachine! In 1940 wordt het hulpgemaal uit 1897 van elektromotoren voorzien en in deze constellatie werkt het tot 1971 als de stoomketels afgekeurd worden. Nog een tijdlang wordt er gemalen op de kracht van een voor het nieuwe gemaal bestelde Bolnes diesel. In 1977 wordt het werk volledig overgenomen door het nieuwe gemaal "De Vier Noorder Koggen" bij Onderdijk. Dat is inmiddels volledig geëlektrificeerd.

Er zijn veel foto's "uit de oude doos" in de lezing verwerkt.

Er wordt ook stil gestaan bij de architect van het hulpstoomgemaal uit 1869, de molenbouwer Boote de Vries en bij de ontwerper van het "zuiggasgemaal" uit 1907, Adriaan Kater Jz.

Na de verkaveling is het oude gebouw overbodig, maar het wordt gered van de sloop, wordt een monument  en opent in 1985 als "het Nederlands Stoommachinemuseum".

Deze lezing duurt 1¼ uur.

Lezing 'Over stoommachines...'

Voor publiek met belangstelling voor:

• geschiedenis
• techniek
• stoom
• levensomstandigheden
• wonen en werken

In dit verhaal is bijna 10 jaar ervaring als vrijwilliger bij het NSM in Medemblik verwerkt.
Ik laat zien wat er nodig is om een stoommachine te laten draaien en wat er moet gebeuren voordat zo’n machine kan draaien. Aan de hand van een eenvoudige stoommachine zien we hoe het werkt. Bij elk voorbeeld laat ik zien wat de functie van de besproken machine is geweest in de fabriek of het schip waarin het stond.  

De eerste stoommachines waren niet erg efficiënt. De stoom die in de cilinder de zuiger een kant op drukte -en zo arbeid leverde- stroomde hierna met volle kracht naar buiten. Door de stoomtoevoer zo te regelen dat deze al na korte tijd wordt afgesloten, ontstaat er een expansie van de stoom. Hierbij wordt de druk steeds lager, maar de machine haalt meer vermogen uit de stoom. Dit zijn expansie stoommachines, die een lager steenkool verbruik hadden.

Een nadeel hierbij is, dat de stoom steeds meer afkoelt, met kans op condensatie. Een van de oplossingen voor dit probleem was, om de expansie van de stoom over twee cilinders te verdelen. Het resultaat was de compound stoommachine. Onze landgenoot Moritz Roentgen speelde een rol bij de ontwikkeling van dit type machine. De grootste stoommachines in de scheepvaart waren de triple compound stoommachines. Bij deze machines wordt de stoom door drie cilinders gevoerd. Ook de ‘Titanic’ had dergelijke machines, met zelfs vier cilinders.  

De diverse besproken machines hebben allerlei interessante details. Bijvoorbeeld de stoomschuiven en -stoomkleppen. Of de regulateurs die het toerental van de machines regelden. Deze presentatie biedt ook een kijkje in de ‘Wereld van Stoom’, met de opkomst van de locomotief, de eerste stoomschepen en zelfs een stoomvliegtuig. Dus met recht: ‘te land, ter zee en in de lucht’.  In Nederland alleen al heeft stoomkracht zo'n 150 jaar geregeerd. Het bepaalde het vervoer, de industrie, de manier van bouwen en de werkomstandigheden.

Deze presentatie sluit goed aan op de lezing over James Watt. Het laat duidelijk zien hoe de eerste stoommachines na 1800 evolueerden tot meer ingewikkelde en zuinige machines. 
Animaties en filmpjes verduidelijken de diverse oplossingen en technische details.

Deze lezing duurt ongeveer 1¼ uur.

Lezing De Boeing 747, van neuswiel tot staart

Voor publiek met belangstelling voor:

• techniek
• luchtvaart

Dit verhaal gaat over de oorsprong van dit grote vliegtuig, de ontwerper Joe Sutter, de verschillende versies en voor een groot deel ook over PH-BUK op Aviodrome. Deze begon als Boeing 747-200 en na verlenging van het bovendek in de Boeing fabriek in Seattle werd dit de Boeing 747-300. Het toestel vloog van september 1978 tot en met november 2003 bij de KLM. Een zuster toestel was de 'Rijn' die in 1977 op Tenerife verongelukte.

Allerlei interessante zaken komen aan bod, zoals de besturing, het landingsgestel, (afval)water aan boord, de motoren, de APU (de hulpmotor in de staart van het vliegtuig), de brandstof, de banden en de cockpit. Ik heb deze lezing enkele malen gegeven in de combi vrachtruimte van de PH-BUK.

En na afloop zijn er altijd veel vragen over dit iconische toestel.

Deze korte lezing duurt ongeveer 45 minuten.