De Geschiedenis van Den Helder

Wat deden de Engelsen en de Russen hier?
Dat had allemaal te maken met de bezetting van ons land door de Fransen. In de tweede helft van de achttiende eeuw begon het erg onrustig te worden in een aantal landen. De Fransen waren ontevreden over hun koningen, die heel veel geld verspilden voor de bouw van hun prachtige paleizen en het voeren van oorlogen waarop de burgers echt niet zaten te wachten. In Amerika waren de inwoners (van Europese afkomst) op voet van oorlog met Engeland. De Engelse koloniën wilden vrij zijn van Engeland. In 1776 lukte dat ook. De manier waarop de Amerikanen hun regering samenstelden en de rechten van de burgers beschreven, ging niet ongemerkt voorbij in Europa.

In Frankrijk werd het protest tegen de koning en de bestuurders van het land ook steeds luider. Op 14 juli 1789 werd de gehate Bastille in Parijs bestormd (zie tekening) en de gevangenen werden bevrijd. Veel mensen werden in deze gevangenis gestopt zonder dat er een eerlijk proces was geweest. Op 21 januari 1793 werd de koning, Lodewijk de zestiende op het schavot gezet en onthoofd. Dit was het begin van de Franse Revolutie en meteen het ontstaan van de Franse Republiek.
Een republiek is een regering waarbij er geen koning of koningin aan het hoofd van het land staat. De burgers vormen de regering, of beter: een uit het volk gekozen volksvertegenwoordiging. En men wilde niets weten van mensen die "meer" waren dan anderen: "Vrijheid, gelijkheid en broederschap!", daar ging het nu om. De Franse Revolutie is heel belangrijk geweest. Nog steeds hebben de meeste landen een bestuur dat zo werkt: de burgers kiezen een regering en die bestuurt het land.

Het was wel wennen aan de nieuwe situatie, want na 1795 bleef het doorrommelen in Frankrijk, vooral in

Parijs. Er waren samenzweringen en de koningsgezinden (de mensen die liever een koning wilden hebben) waren ook af en toe erg opstandig. In alle verwarring greep generaal Napoleon Bonaparte in 1799 de macht. En Napoleon droomde van één groot Europa. Door allerlei landen in Europa te veroveren lukte dat voor een groot deel en wat belangrijker was: de ideeën van de Franse Revolutie werden op die manier snel over Europa verspreid. Ook de wetboeken werden opnieuw geschreven en veel wetten uit die tijd gelden nog steeds in een groot aantal landen. Na de tijd van Napoleon was het oude stelsel van een koning met heel veel macht voorgoed verdwenen.

In Nederland was er ook ontevredenheid over onze "koning". Stadhouder Willem V was weliswaar geen koning, maar je kon hem er wel mee vergelijken. En net als in Frankrijk had je voorstanders van de stadhouder en tegenstanders: de patriotten. Eigenlijk was Nederland al een republiek, maar nog zonder volksvertegenwoordigers. De

rijken en de mensen van adellijke afkomst maakten de dienst uit. Willem V deed niets aan de onrechtvaardigheid en de patriotten kregen steeds meer aanhang (met steun van de Fransen). De macht van de stadhouder werd met de dag minder. Alleen de Engelsen steunden hem. Ondertussen werden de zuidelijke Nederlanden (België) bevrijd van de Oostenrijkers, die daar heel lang alles voor het zeggen hadden. Maar die vrijheid duurde niet lang, want er kwam eigenlijk meteen een Franse bezetting voor in de plaats, want de "bevrijders" gedroegen zich als bezetters.

De patriotten hadden intussen een eigen leger, het Bataafse Legioen. Hun aanvoerder was de patriot generaal Daendels (zie het schilderij). Hij vocht samen met het Franse leger. De patriotten noemden zich Bataven, naar het Germaanse volk dat bijna 2000 jaar geleden de Romeinse bezetters voor korte tijd uit ons rivierengebied verjoeg.

Ondertussen werd de toestand voor Willem V zo lastig, dat hij op 18 januari 1795 naar Engeland vluchtte. Hierna werd de Onafhankelijke Bataafse Republiek uitgeroepen. Het bleef hierna een hele tijd onrustig want onderling was er veel ruzie tussen de patriotten. Toch kwam er een nieuwe grondwet tot stand. In een grondwet staan de belangrijkste wetregels van een land.

In Den Helder was men al bezig om de stad en de haven van verdedigingswerken te voorzien. Er werden drie batterijen geplaatst: één ten zuiden van het tegenwoordige fort Kijkduin en één ten oosten van het dorp Helder. Later kwam er een derde batterij aan het einde van de Sluisdijk, Oostbatterij. Er werd besloten om de batterijen aan de achterkant open te laten, want het zou er immers om gaan schepen in het Marsdiep te beschieten. Daar zouden ze later spijt van krijgen...
Ondertussen werd de invloed van Napoleon in Europa steeds groter. Een aantal landen, waaronder Engeland en Rusland, waren tegenstanders van Napoleon en probeerden de veroveringen in Europa te stoppen.

Dat proberen ze op 27 augustus 1799 als er een Engels leger, met daarin ook veel Russen, bij

Callantsoog en Huisduinen aan land gaat. 32.000 mannen die met een vloot van maar liefst 150 schepen vervoerd worden. Ze willen de patriotten en de Fransen verdrijven en daarna de zuidelijke Nederlanden bevrijden. Onder leiding van de Engelse generaal Sir James Pulteney trekt een kolonne van 11.500 man naar Bergen en omgeving om die dorpen in te nemen. De tweede kolonne (6500 man) gaat naar Warmenhuizen en Schoorldam om daar de "vijand" te overmeesteren. De derde moet Oudkarspel en Heerhugowaard overmeesteren met 5000 man en de vierde colonne tenslotte (9000 man), gaat naar Hoorn om die stad in te nemen. Een gedeelte van het Engelse leger komt in Den Helder aan. Ze vallen de stad dus vanaf het land aan en komen zonder veel problemen in het bezit van de Helderse kanonnen. De vloot van de Engelsen komt op de Rede van Texel te liggen en de kleine Bataafse vloot geeft zich zonder veel problemen over, want de bemanning is voor het grootste deel Oranjegezind (dus vóór Willem V).


Prins Willem Frederik, de latere koning Willem I	De overgave van de vloot. Dat ging heel wat minder krijgshaftig dan op deze Franse gravure.

Er zijn bloedige gevechten bij Hoorn, waar 4000 soldaten uit het leger van Daendels sneuvelen. Bij Alkmaar winnen de Engelsen ook. De zoon van Willem V, de prins Willem Frederik (en de latere koning Willem I) komt in Den Helder aan land. Daendels kan er in het begin niet veel tegen in brengen.
Dan keert het tij: de Franse legers komen te hulp . Ze slaan daarna de Engelsen en Russen bij Bergen en Castricum terug (19 sep. en 2 okt. 1799). Kort daarna wordt de wapenstilstand gesloten. De bevrijding door de Engelsen is voorbij en mislukt.
(Als Napoleon in 1811 in Den Helder is, besluit hij dat er in Den Helder forten moeten worden gebouwd, die door de linie worden verbonden. Hij wil natuurlijk niet, dat de kanonnen van Den Helder weer zo gemakkelijk te veroveren zijn).

In 1805, na de beroemde slag bij Austerlitz is Europa van Napoleon. We kunnen kiezen: of we worden Frans, of we blijven Nederlands onder koning Lodewijk Napoleon (zie schilderij), een broer van Napoleon. We kiezen voor deze koning. Nederland is nu toch eigenlijk Frans geworden. Napoleon stelt in 1806 het Continentaal Stelsel in, een blokkade van Engeland. Er mogen geen spullen uit Engeland naar Europa en er mogen geen brieven naar Engeland. Napoleon hoopt dat hiermee in Engeland een opstand uitbreekt tegen de Engelse regering. Maar die blijft uit.

Er wordt ondertussen gesmokkeld van en naar Engeland en men doet daar in Den Helder flink aan mee. Maar dan stuurt Napoleon Franse douaniers (mensen van de douane). Het smokkelen wordt minder en er komt als gevolg armoede. Napoleon is ondertussen niet erg tevreden over zijn broer want die laat veel te veel toe. Op 1 juli 1810 doet Lodewijk Napoleon afstand van zijn koningsschap en wij zijn dan een onderdeel van het Franse keizerrijk geworden. Het gevolg: conscriptie, of wel militaire dienstplicht. Iedereen van 20 jaar en ouder moet in principe in het Franse leger. Daarvoor moet men ook een achternaam opgeven, want gewone mensen waren "Aagje van Dirk", of "Willem van Kees". Wie niets wist te bedenken noemde zijn beroep: Visser, Bakker, Molenaar, enz. Sommigen bedachten gekke namen, omdat ze dachten dat het toch maar tijdelijk was: "Naaktgeboren", "Poepjes".

In 1812 trekt Napoleon op naar Rusland, om dat te veroveren. Zijn leger van 600.000 man, het grootste

dat ooit is ingezet, wordt in de winter door de Russen verslagen. Napoleon laat zijn leger in de steek en probeert in Frankrijk te redden wat er te redden valt. Uiteindelijk worden zijn legers in 1814 verslagen en de keizer wordt op het eiland Elba (bij Italië) gevangen gezet. Europa en ook Nederland zijn vrij. Ondertussen is de kroonprins in Scheveningen aan land gekomen. In maart van 1815 wordt hij koning van Nederland. Daar zit haast achter, want Napoleon is ondertussen van Elba ontsnapt en binnen een paar weken heeft hij weer alle Fransen achter zich. Met een groot leger trekt hij naar het noorden maar wordt dan op 18 juni bij Waterloo (in België) verslagen (zie het schilderij). Napoleon wordt nu op het eiland Sint Helena gevangen gezet en blijft daar tot zijn dood.
In de Europese landen is er dan veel veranderd. En wat is er intussen in Den Helder gebeurd?

Ik wil nog even teruggaan naar de jaren 1812 - 1814, de enige tijd dat de stelling van Den Helder, dus de forten en de linie, echt gebruikt zijn. In die tijd voert vice-admiraal C.H. Ver Huell het bevel over de vesting van Den Helder. Hij is een aanhanger van stadhouder Willem V en de kroonprins. Hij is dus Oranjegezind. Hij heeft geregeld zijn diensten aangeboden aan de stadhouder, maar steeds komt er iets tussen. Als Nederland in 1810 onderdeel van het Franse keizerrijk wordt, komt Ver Huell automatisch in dienst van de Franse keizer.
In 1812 wordt hij commandant (en nu admiraal) van het eskader van Texel en kort daarna Inspecteur van de noordelijke kusten, een groot gebied: van de Maas tot Danzig (nu Gdansk in Polen).

Ver Huell is een rechtvaardig admiraal die hoog in aanzien staat bij zijn Franse en Hollandse bemanningsleden. Als Napoleon in 1813 verslagen lijkt te gaan worden wordt het onrustig, ook in Den Helder. De bevolking en het marinepersoneel weten dat het eind van de oorlog in zicht is. Ver Huell staat voor een moeilijke keuze. Kiest hij voor de prins, dan worden de vloot en de haven vernield door de teleurgestelde Fransen. Kiest hij voor de Franse keizer, dan loopt de Oranjegezinde bemanning weg.

Ondertussen is een groot deel van Nederland al bevrijd. De Hollandse bemanningen in Den Helder gaan vaderlandse liederen zingen en dat is niet erg naar de zin van de Fransen. Veel Nederlanders komen ook niet van verlof terug, zodat het aantal bemanningsleden in de stad steeds kleiner wordt. Ver Huell weet de toestand te sussen, maar uiteindelijk houdt hij alleen Fransen over.

Op 7 december 1813 begint het beleg van Den Helder. Een Nederlands leger buiten de linie en de forten en Ver Huell met de Fransen daarbinnen. Af en toe zijn er aanvallen op het fort. Het gaat om een klein leger, niet eens groot genoeg om de hele vesting Den Helder af te sluiten. Ook valt er af en toe een schot uit een kanon.

Het fort Lasalle, nu Erfprins, in 1814. Deze tekening is een geschenk aan de gemeente
door Mr. A.W.M.C. Ver Huell. Let op de Franse vlag in het fort!
De naam Erfprins komt van de zoon van kroonprins, die erfprins wordt genoemd:
Willem Frederik George Lodewijk van Oranje-Nassau, de latere koning Willem II.

Een grappig voorval is een truc die generaal De Jong van de belegeraars wilde uithalen. Hij liet een aantal boeren zich verkleden als kozakken (gevreesde soldaten). Hun wapens bestonden uit stokken met spijkers. Ver Huell reed op ze af, trok zijn sabel (evenals zijn manschappen) en de "kozakken" groetten eerbiedig en vertrokken meteen.

Als de winter komt, moeten de grachten opengehakt worden, zodat het leger van generaal De Jong niet over het ijs kan lopen. De winter brengt ook hongersnood. Ver Huell laat voedsel van de schepen naar de bevolking brengen. De Franse onderbevelhebbers dringen er bij de admiraal op aan om de vloot in brand te steken, maar dat wil hij voorkomen.
Als Napoleon in april 1814 naar Elba is verbannen verlaten op 4 mei 1814 Ver Huell en zijn Fransen de vesting Den Helder. Langs de Huisduinerweg, Duinweg, Jan Verfailleweg en de Zanddijk trekken zij naar het zuiden. Op die manier heeft Den Helder zich ruim een maand later dan Parijs overgegeven. Stad en vloot zijn gespaard gebleven en heel Nederland is nu bevrijd.

Ver Huell werd jaren later door koning Willem II beloond voor zijn diensten. Hij kreeg "het Gouden Kruis der Militaire Willemsorde".

Dit is maar een heel klein gedeelte van alle gebeurtenissen tussen 1776 en 1815. Er zijn heel veel dikke boeken over volgeschreven, maar het geeft wel een idee van die bijzondere tijd.