Deel 3b. Van dorp tot provinciestadje
(tekening: Huisduinen in
1791)
Rooskleurig ziet de toestand er voor Den Helder niet uit, want in de stad mag niets, vanwege het onvrij territoir (een aantal bepalingen en bezettingsmaatregelen uit de Franse tijd) om het smokkelen tegen te gaan. Zodoende kan geen enkel koopvaardijschip in de haven lossen of laden. Er komen vele arbeiders naar Den Helder in verband met het graven van het kanaal en de marinewerken. Deze grondwerkers en hun gezinnen gaan niet in de eigenlijke stadskern wonen, maar dicht bij het werk en wel op de plaats waar nu het Bassin is, achter de Bassingracht (die toen nog niet gegraven was). De bevolking van Oude Helder noemde deze wijk met lemen- en plaggenhutten de wijk Moscou.
Het Oude Helder werd steeds belangrijker en Huisduinen steeds minder belangrijk. Het waren steeds dezelfde families die in oude Helder woonden. Van standsverschil had men ook nog geen last, want de dure huizen van de rijke inwoners stonden naast de eenvoudige huisjes van de minder rijke mensen. Door deze goede onderlinge verstandhouding kwam het, dat de Heldersen in die tijd als één grote familie met elkaar omgingen. Daardoor wisten de mensen wat ze aan elkaar hebben en zodoende doet niemand 's nachts de deur op slot.
De mensen "aan de Helder"
(waarschijnlijk afkomstig van Hel-deur) verdienden hun brood in
de landbouw en visserij, maar toch vooral met dienstverlening, want de op de rede liggende schepen
hadden van alles nodig: drinkwater, verse groenten, en er moesten
brieven en reizigers van en naar de schepen gebracht worden. Toen
was er reeds een uitgebreid werkterrein
voor de Helderse sloeperslieden. Als de schepelingen vertier
wilden zoeken konden zij terecht in het logement op de dijk,
Het wapen van Amsterdam , en niet ver daarvandaan, in de
Artilleriestraat, het koffiehuis De Rode Leeuw, dat
oorspronkelijk een 
gebouw van de West Indische
Compagnie
was geweest. De Rode
Leeuw was het eindpunt van de route Amsterdam - Den Helder
wanneer de reizigers tot 't Zand gevorderd waren met de trekschuit, ging men per
postwagen verder van 't Zand tot de
Zanddijk. Vandaar reed de postwagen verder langs de Donkere
Duinen tot aan het Kerkhof, vervolgens langs Heiligharn en de
Alkmaarse weg naar de Artilleriestraat bij de Rode Leeuw. (foto:
Artilleriestraat ± 1900)
Toen de haven steeds belangrijker
begon te worden en de bestuurders van Oude Helder concurrentie
vreesden, werd er een Keure uitgevaardigd, waarin alle
handel en ambacht nabij de haven verboden werd. Maar de
ontwikkeling aan het Nieuwe Diep was niet tegen te houden en de Heldersen met
een winkel of bedrijf gingen zich langzamerhand aan de haven
vestigen.
Het begon met Helderse zaken die
een filiaal aan het Nieuwe Diep hadden, maar dat werd spoedig:
winkels aan het Nieuwe Diep met een filiaal in Oude Helder.
De omstandigheden hielpen " Het
Wapen van Amsterdam" naar de ondergang. Op deze plaats werd korte tijd later een gemeentehuis gebouwd, dat in 1837 feestelijk
in gebruik werd genomen. Ook het koffiehuis "de Rode
Leeuw'" ging achteruit toen het Noord-Hollands kanaal
gegraven was, zodat de reizigers in de haven aankwamen.
Dat Noord-Hollands Kanaal kwam gereed in 1825 en om van de nood een deugd te maken dienden de gemeentebestuurders van Den Helder een verzoek in om een kanaal te mogen graven tussen het Noord-Hollands Kanaal en de grachten van fort Erfprins. Het graven van het Heldersch Kanaal begon op 13 januari 1828.
(tekening: Huisduinen in 1825, met een kustlicht op de voorgrond
en een nieuwe vuurtoren uit 1822 in de verte).
In 1826 wordt in Den Helder de
eerste stoomsleepboot in dienst gesteld en komt ook het
commandementsgebouw van de marine, het Paleis gereed. Het
jaar daarop wordt de Nieuwe Rijkswerf Willemsoord
in
gebruik genomen. De stad groeit nu snel, zo snel, dat er in 1845
al 9000 mensen wonen, waarvan één derde in Oude Helder.
(tekening: de havenmond, ongeveer 1830)
Daarom moet er in een recordtijd
voor nieuwe huizen gezorgd worden, vooral ook, nadat in 1835 de
loodsdienst van Texel naar Den Helder komt. Deze mensen gaan in
de Loodsenbuurt wonen, de tegenwoordige Loodsgracht.
In deze tijd worden er al pogingen
gedaan om de spoorlijn naar Den Helder te krijgen, voorlopig
echter nog tevergeefs. In 1845 openen de gebroeders Zurmühlen
een stoombootdienst op Amsterdam, een groot voordeel vergeleken
bij de trekschuit.
Bij een grote stad hoort ook een
eigen krant. In 1842 geeft de boekhandelaar A. Bakker een
bescheiden weekblad, Weekblad van Den Helder en het Nieuwediep
uit. Deze krant is echter veel te duur voor de gewone man.
Nadat in 1843 het Weerkundig
Observatorium (De Windwijzer) op de dijk gereed is
gekomen, wordt
een jaar later de Werkinrichting aan de Kerkgracht
gebouwd. Dit gebouw wordt daarna voor verschillende doeleinden
gebruikt, o.a. als ziekenhuis en als hoofdbureau van politie (nog
in de jaren '60). Nu staan daar flatwoningen.
De vele werklozen in Den Helder leven op als in 1844 het onvrij territoir voor Den Helder wordt opgeheven. Maar helaas: de Amsterdammers verzetten zich tot het uiterste om te voorkomen dat in de Helderse havens schepen mogen worden gelost en geladen. De hele stad is echter gereed als handelshaven: er is een loodsenkantoor gebouwd aan de Buitenhaven en er is een brug gebouwd tussen het Ankerpark en Binnenhaven (je kunt de overblijfselen daarvan nu nog zien).
In 1850 komt dan eindelijk het langverwachte Koninklijk Besluit waarin Den Helder als definitieve laad- en losplaats wordt aangewezen. Nu kan de stad zich als werkelijke voorhaven van Amsterdam ontwikkelen. Er komt een telegraafverbinding met Amsterdam en kort daarop wordt een duinwaterleiding van Huisduinen naar de haven aangelegd, de tweede waterleiding in Nederland!
De
visafslag verdwijnt uit Oude
Helder en komt aan het Havenplein. Hij groeit in enkele tientallen
jaren uit tot de grootste van ons land. In 1854 wordt de
adelborstenopleiding bij wijze van proef in Den Helder gevestigd
en deze blijft. In 1869 wordt het Koninklijk
Instituut voor de
Marine (het KIM) gebouwd. Op de foto hiernaast is het KIM te zien.
Moeilijke woorden:
lemen- en plaggenhutten:
kleine "huizen" van klei of graszoden
logement:
eenvoudig hotel
West Indische
Compagnie: Een handelsmaatschappij die
producten haalde uit Amerika, of beter: uit Suriname en de Nederlandse Antillen.
De Compagnie bestond van 1621 t/m 1791
trekschuit:
Een boot voor vracht en passagiers, die in de sloten en kanalen werd
voortgetrokken door een paard dat op een pad langs het water liep. De Rijksweg
naar Alkmaar is ook zo'n pad voor de trekschuit geweest.
loodsdienst: Een dienst waarbij loodsen de schepen veilig
naar de haven brengen, tussen alle zandbanken door.
telegraaf:
Een manier om elektrisch, via draden aan palen berichten over te brengen.
De telegraaf is eerder uitgevonden dan de telefoon.
Terug |
